SİNEMANIN ÇEKİM DİLİNİN TÜRKÇELEŞTİRİLMESİ ÜZERİNE
BİR ARAŞTIRMA
Ali YİĞİT
Celal Bayar Üniversitesi
Eğitim Fakültesi, Türkçe Öğretmenliği
Lisans Öğrencisi
1. Türk Sinemasına
Genel Bir Bakış
Ülkemiz coğrafyası ilk kez 1896
yılında sinema ile tanışsa da, ilk yerli film 1914 yılında Fuat Uzkınay
tarafından çekilmiş olan "Ayestefanos'taki Rus Abidesinin Yıkılışı"[1]
adlı belgesel filmdir. Sinema ile ilgili resmi teşkilatlanma, Şu an da
varlığını sürdüren Sinema Genel Müdürlüğü tarihçesine şöyle düşer: "Sinema ile ilgili ilk Devlet Kurumu,
1977 yılında Kültür Bakanlığı Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğü´ne bağlı olarak
kurulan, Sinema Dairesi Başkanlığı´dır. Daha sonra Fikir ve Sanat Eserleri
Dairesi Başkanlığı ile Sinema Dairesi Başkanlığının konu ve hizmet bakımından
benzerlik gösterdiği düşünülerek iki Başkanlık birleştirilmiş,yeni yapı 6 Kasım
1989 tarih ve 20334 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 379 sayılı Kanun Hükmünde
Kararname ile Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğü olarak oluşturulmuştur...
2 Kasım 2011 tarihinde çıkarılan Kanun Hükmünde Kararname ile Telif Hakları ve
Sinema Genel Müdürlüğü Telif Hakları Genel Müdürlüğü ve Sinema Genel Müdürlüğü
olarak yeniden yapılanmıştır."[2]
Sinemaya geç gelen kurumsallaşma,
sinemaya olan teşviki olduğu kadar yerelleştirmeyi de geciktirmiş ve
sinemacılar kullandıkları terimlerin neredeyse tamamını İngilizce ve
Fransızcadan almıştır. Sinema dilinin Türkçeleştirilmesiyle ilgili daha önce
özellikle yapılmış bir çalışma bulunmamasıyla birlikte üniversite kitaplarında ve
devlet kurumlarında Türkçe terimler verilmektedir.
2.
Kamera Hareketleri[3]
Çekim sırasında kameranın bazı temel
hareketleri hala yabancı sözcüklerle karşılanmakta olup bazı kaynaklarda da
aynı sözcükler verilmektedir. Oysa ki bu sözcükler tanıma uygun olarak Türkçe
sözcüklerle karşılanabilmektedir ve bu şekilde kullanılması gerekir.
Pan; kameranın konumunu
değiştirmeden sağa veya sola çevirme hareketi olarak kullanılan yabancı bir
terimdir. "Yatay çevirme" ya da "Yatay döndürme" olarak
kullanılması daha uygundur.
Tilt; kameranın konumunu
değiştirmeden yukarı veya aşağı çevirme hareketidir. Açı, dikey eksende hareket
edeceği için "Dikey çevirme" ya da "Dikey döndürme" olarak
karşılık bulabilir.
Truck; kameranın ileri veya geriye
doğru yaptığı mekanik hareketidir. Çeşitli set ekipmanlarıyla yapılabilir.
"Yatay ilerletme" olarak isimlendirilmesi Türkçeleştirme açısından
daha uygundur.
Dolly; kameranın bir düzlem üzerinde
tekerlekli üçayak, kamera taşıyıcı, kamera kızağı yardımıyla kaydırılmasıdır.
"Yatay kayma" teriminin kullanılması en doğru tanımdır.
Pedestal; kameranın dikey eksende
aşağı veya yukarıya doğru mekanik hareketidir. Türkçeye "Dikey kayma"
olarak çevrilebilir.
2.
Film Ekibi Unvanları
Bir yapımcı ve yönetmenin proje
başlatmasıyla başlayan film çekiminde çekim öncesi işlerden biri de ekip
oluşturmaktır.[4] Set ekibi, çekim öncesi
hazırlıkları, çekimi, çekim sonrası aşamaları yapan teknik eleman ve sanat
elemanlarından oluşan topluluktur. Bu ekibin unvanları ve görevleri çeşitli
kaynaklarda yabancı kelime ağırlıklı olarak verilir.[5]
Rejisör; setteki tüm birimlerin bir
arada ve uyumlu çalışmasını sağlayan ve yöneten kişidir. Fransızcadan dilimize
geçmiş olup karşılığı "Yönetmen" olarak kullanılmasına rağmen
günümüzde de varlığını sürdüren bir terimdir. Karşılığı varken kullanılması
yanlıştır.
Art Direktör; setteki ana
mizansenin, çevresel faktörlerin seçimi ve kontrolünden sorumlu set
çalışanıdır. İngilizce "Art Director" teriminin okunuşunun doğrudan
Türkçeye geçirilmesiyle oluşmuştur. Türkçedeki karşılığı "Sanat
Yönetmeni" olup, birebir karşılar niteliktedir.
Cinematographer; Türkçedeki
"Görüntü Yönetmeni" ile aynı anlama gelse de bazı sinemacılar
yönetmenle kamera operatörü aynı kişi olduğunda kullanılan bir unvan olduğunu
iddia etmektedir.
Cast Direktörü; başrol dışındaki
oyuncuların seçimi ve role uygun olup olmadığından sorumlu kişidir.
"Oyuncu seçici" veya "Oyuncu seçmeni" anlamı karşılayan
tabirlerdir.
Motion Control Operatörü; çekimde
kamera hareketlerini sağlayan kamera robotunu yöneten kişidir. "Hareket
kontrolcüsü" veya "Hareket kontrolü uygulayıcısı" denilmesi daha
uygundur.
Grip; sette her türlü yardımcı
elemana verilen unvandır. Asistanla aynı anlama gelir. "Yardımcı"
veya "Yardımcı eleman" olarak çevrilebilir. Örneğin; Kamera Grip
yerine Kamera Yardımcı Elemanı veya Kamera Asistanı olarak kullanılır.
Montajcı; çekimler bittikten sonra
elde edilen görüntüleri düzenleyip gösterime hazır hale getirir. Görüntüleri
senaryoda kurgulanmış sıraya göre düzenlediği için "Kurgu Yönetmeni"
olarak bazı sinemacıların diline yerleşmiştir. Bu kullanım daha doğrudur ve
anlamı tam olarak karşılamaktadır.
Script Supervizör; çekimde, sahneler
arası devamlılığı sağlayıp diyalogları takip eden kişidir. Supervizör sözcüğü
Fransızca olup, bir işi denetleyen, kontrol eden anlamına gelir. Bundan dolayı
"Sahne denetçisi" veya "Sahne kontrolcüsü" terimleri
kullanılabilir.
3.
Set Ekipmanlarının İsimlendirilmesi
Set ekipmanları, çekim sırasında
kayıt yapmak, kaliteli ve temiz görüntü almak veya çekim açısından gerekli
kolaylıkları sağlamak için kullanılan fiziksel ve elektronik araçlardır. Kimi
araçlar kamera gövdesiyle doğrudan bağlantı kurabileceği gibi kimi araçlar ise
kamerayı taşımak ve ya tamamen kameradan bağımsız olarak kullanılabilir.[6] Bu
araçlar özel olarak tasarlanabilir veya hazır üretim olarak piyasada
bulunabilir.
İsimlerinin çoğunlukla yabancı
olmasının sebebi, ülkemizde üretiminin çok geç başlaması ve küçük çaplı
üretimler yapılmasıdır. Başlarda yurtdışında üretilerek Türkiye'ye ihraç edilen
ekipmanlar, Türkçe bir isim verilmeden, yurtdışında kullanıldığı adla
getirilmiş ve bu şekilde hafızalara kazınmıştır. Bu durumu pekiştiren en büyük
etkenlerden biri ise ülkemizde de üretilmeye Türkçe birer isimle değil, yabancı
isimleriyle başlamasıdır.
Objektif; "Mercek" olarak
Türkçeleştirilmiştir. Kameranın göreceği çerçeveyi ayarlayan, optik kaydırma ve
netleme yapabilen araçtır.
Tripod; kamerayı sabitleyerek
titreşim engellemede kullanılan üç ayaklı araçtır. Latince kökenlidir. Türkçeye
"Üç ayak" olarak geçmesi daha doğru olur.
Monopod; kamerayı sabitleyerek
titreşim engellemede kullanılan tek ayaklı araçtır. Üç ayağın kullanım
imkanının dar olduğu yerlerde kullanılır. Latince kökenlidir. "Tek
ayak" olarak Türkçeleştirilebilir.
Steadicam; kamerayı, kameramanın
beline sabitleyerek ve ya elinde tutacak şekilde sarsıntıyı engellemek için
kullanılan görüntü sabitleme aracıdır. "Kamera denge aracı" denilmesi
daha doğrudur.
Shoulder Rig; omuzdan destek alarak,
kamerayı kameramanın görüş açısına ve kullanıma uygun hale getirmeye yarayan
hareketli çekim aracıdır. "Omuz destek aracı" olarak çevrilmesi
gerekir.
Slider; yalnızca kamerayı taşımak
için tasarlanmış, görüntüyü sarsmadan kamera kaydırma hareketi yapabilen küçük
ray sistemidir. "Kamera kızağı" diye Türkçeleştirilebilir.
Dolly; kameranın üç ayakla veya
doğrudan yerleştirilerek kaydırma hareketi yapan üç tekerlekten oluşan araçtır.
İngilizcedeki terim karşılığı "Kamera taşıyıcı" olup Türkçedeki
anlamını karşılar niteliktedir.
Jimmy Jib; kameranın belirli
yükseklikten görüntü alacağı çekimlerde, kamerayı gereken yüksekliğe çıkarmak
için kullanılır. Bu araç kumanda kontrolü ile yatay ve dikey çevirme
hareketlerini de yapabilir. Bu nedenle "Kamera vinci" veya
"Kamera askısı" olarak adlandırılması gerekir.
4.
Sonuç
Türk Sineması, geçirdiği toplumsal
olaylar, savaşlar ve siyasi gelişmelerin etkisinde varlığını sürdürmeye
çalışmakla kalmamış, belirli bir gelişme de göstermiştir. Yabancı filmle
sinemayı tanıyan ülkemiz, kendi ürünlerini vermekle kalmamış, uluslararası
alanda ödüller alan eserleri ve sinemacıları da çıkarmıştır.
Fakat dil konusunda yeterli özenin
gösterilmemesi de milli sinemanın oluşmasında gecikmeye neden olmuştur. Bu
sebeple her alanda gösterilmeye çalışan yerelleşme, dil konusunda da aynı
hassasiyetle devam etmeli ve sinema alanında da Türk Diline gereken önem
gösterilmelidir. Bunun temeli sinema terimlerinin Türkçeleştirilmesiyle
başlamalıdır.
KAYNAKÇA
http://www.sinema.gov.tr/ana/sayfa.asp?id=2,
27.12.2014
http://www.sinematograf.net/ilk-turk-filmi-ayastefanostaki-rus-abidesinin-yikilisi/,
06.01.2015
http://www.medyaakademisi.com/yazilidersler-gorseltasarim1.html,
06.01.2015
http://www.kameraarkasi.org/yapim/cekimoncesi/ekip.html,
05.01.2015
http://tr.wikipedia.org/wiki/Film_ekibi,
02.01.2015
http://www.panther.tv/en, 06.01.2015
[1]
Ayrıntılı bilgi için bkz. http://www.sinematograf.net/ilk-turk-filmi-ayastefanostaki-rus-abidesinin-yikilisi/
[2]
http://www.sinema.gov.tr/ana/sayfa.asp?id=2
[3]
Ayrıntılı bilgi için bkz. http://www.medyaakademisi.com/yazilidersler-gorseltasarim1.html
[4]
Ayrıntılı bilgi için bkz. http://www.kameraarkasi.org/yapim/cekimoncesi/ekip.html
[5] http://tr.wikipedia.org/wiki/Film_ekibi
[6]
Ayrıntılı bilgi için bkz. http://www.panther.tv/en
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder